W postępowaniu sądowym, w sprawach cywilnych (w trybie upominawczym lub nakazowym) sąd może wydać nakaz zapłaty. Jest to rozstrzygnięcie wydawane na posiedzeniu niejawnym bez udziału stron, na podstawie pozwu i załączonych dokumentów. Celem wydania nakazu jest przyśpieszenie postępowania. W przypadku jego niezaskarżenia przez pozwanego, takie orzeczenie staje się wiążące dla stron.

Nakaz zapłaty przesyłany jest powodowi oraz pozwanemu. Pozwany po otrzymaniu nakazu wraz z pozwem może bądź uznać roszczenie lub nie zgadzając się z treścią pozwu i nakazu zaskarżyć go. W tym celu pozwany wnosi do sądu sprzeciw od nakazu zapłaty (w postępowaniu upominawczym lub elektronicznym postępowaniu upominawczym) lub zarzuty od nakazu zapłaty (w postępowaniu nakazowym), w terminie 14 dni od otrzymania nakazu.

Wniesienie sprzeciwu w postępowaniu upominawczym (lub elektronicznym postępowaniu upominawczym) skutkuje jego uchyleniem i sprawa rozpoczyna się niemalże od początku. Sąd wyznacza rozprawę, bada podniesione zarzuty i przeprowadza zawnioskowane przez strony dowody.

W przypadku nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym wniesienie zarzutów nie powoduje utraty mocy prawnej nakazu. Po wniesieniu zarzutów sprawa jest jednak kierowana na rozprawę i sąd w orzeczeniu kończącym decyduje o utrzymaniu lub uchyleniu nakazu zapłaty.

Warto też mieć na uwadze, że nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym stanowi tytuł zabezpieczenia. Natomiast nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym wydany na podstawie weksla stanowi po dwóch tygodniach od jego wydania tytuł egzekucyjny. W przypadku wniesienia zarzutów sąd może jednak na wniosek pozwanego wstrzymać wykonanie nakazu.

Bezczynność pozwanego i niezaskarżenie nakazu, lub zaskarżenie po terminie z winy strony, prowadzi do jego uprawomocnienia i może on wówczas stanowić podstawę prowadzenia egzekucji komorniczej.

Czasami zdarza się, że pozwany dowiaduje się o nakazie zapłaty dopiero na etapie postępowania komorniczego. Może to oznaczać, że nakaz nie został mu prawidłowo doręczony (np. z uwagi na niewłaściwe wskazanie adresu zamieszkania pozwanego w pozwie) lub z innych przyczyn pozwany nie mógł podjąć przesyłki. Pozwany powinien wtedy niezwłocznie podjąć kroki w celu wyjaśnienia okoliczności doręczenia nakazu i pozwu. Następnym krokiem jest podjęcie działań w celu przywrócenia terminu do zaskarżenia nakazu lub doprowadzenie do prawidłowego doręczenia nakazu w celu podjęcia dalszej obrony własnych interesów.